मोदींना संघाचा निवृत्तीचा संदेश? अमित शहांचा निवृत्तीचा सूर, भागवतांचा ‘७५’ चा इशारा
मुख्य मुद्दे:
- केंद्रीय गृहमंत्री अमित शहा यांनी निवृत्तीनंतर वेद, उपनिषद आणि नैसर्गिक शेती करण्याचा आपला मानस बोलून दाखवला.
- सरसंघचालक मोहन भागवत यांनी ‘वयाची ७५ वर्षे म्हणजे थांबून इतरांना संधी देण्याची वेळ’ या विधानाची आठवण करून दिली.
- दोन्ही विधानांच्या टायमिंगमुळे राजकीय वर्तुळात चर्चांना उधाण; संघ पंतप्रधान मोदींना निवृत्तीचे संकेत देत आहे का, असा प्रश्न.
- भाजपच्या रखडलेल्या राष्ट्रीय अध्यक्ष निवडीमागे संघाची भूमिका असल्याची चर्चा.
नागपूर/नवी दिल्ली: एकाच दिवशी भाजप आणि राष्ट्रीय स्वयंसेवक संघाच्या दोन सर्वोच्च नेत्यांकडून आलेल्या दोन विधानांमुळे देशाच्या राजकारणात मोठी खळबळ उडाली आहे. केंद्रीय गृहमंत्री अमित शहा यांनी आपल्या निवृत्तीनंतरचा प्लॅन जाहीर केला, तर दुसरीकडे सरसंघचालक मोहन भागवत यांनी वयाच्या पंचाहत्तरीचा दाखला देत ‘थांबण्याचा’ सूचक संदेश दिला.3 या दोन्ही विधानांमुळे, संघ आता पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांना निवृत्तीचा विचार करण्यास सांगत आहे का, यावर जोरदार चर्चा सुरू झाली आहे.
नेमकी काय आहेत ही दोन विधाने?
बुधवारी एका सहकार संबंधित कार्यक्रमात बोलताना अमित शहा म्हणाले, “मी जेव्हा निवृत्त होईन, तेव्हा माझे उर्वरित जीवन वेद, उपनिषद आणि नैसर्गिक शेतीसाठी समर्पित करेन.” शहांच्या या अनपेक्षित विधानाची चर्चा सुरू असतानाच, नागपुरात एका पुस्तक प्रकाशन सोहळ्यात सरसंघचालक मोहन भागवत यांनी संघाचे दिवंगत ज्येष्ठ पदाधिकारी मोरोपंत पिंगळे यांची एक आठवण सांगितली.4 भागवत म्हणाले, “मोरोपंतांच्या ७५ व्या वाढदिवसानिमित्त त्यांना शाल देण्यात आली, तेव्हा ते म्हणाले की, ‘७५ ची शाल अंगावर पडते, याचा अर्थ मला कळतो. याचा अर्थ आता थांबावं आणि इतरांना संधी द्यावी’.”
भागवत यांनी हे विधान मोरोपंतांच्या स्मृतीसाठी केले असले तरी, त्याच्या वेळेमुळे राजकीय वर्तुळात अनेक अर्थ काढले जात आहेत. शिवसेना (उद्धव बाळासाहेब ठाकरे) नेते संजय राऊत यांनी यावर थेट प्रतिक्रिया देताना म्हटले की, “संघ पंतप्रधान मोदींना वारंवार सूचना देत आहे की, तुम्हाला आता निवृत्त व्हावे लागेल.”
संघाचा वाढता प्रभाव आणि अध्यक्षपदाचे त्रांगडे
भाजप हा राजकीय पक्ष असला तरी, संघाचा त्यावरील प्रभाव लपून राहिलेला नाही. गेल्या काही काळापासून भाजपच्या राष्ट्रीय अध्यक्षांची निवड लांबणीवर पडली आहे. यामागे संघ आणि भाजपमध्ये एकमत होत नसल्याचे कारण सांगितले जाते.
- संघाच्या पसंतीचे प्रदेशाध्यक्ष: नुकतेच भाजपने महाराष्ट्र, तेलंगणा, मध्यप्रदेश आणि पश्चिम बंगालसह अनेक राज्यांमध्ये नवीन प्रदेशाध्यक्षांची नियुक्ती केली. महाराष्ट्रात रवींद्र चव्हाण यांच्यासारख्या संघाशी घनिष्ठ संबंध असलेल्या नेत्यांना संधी देण्यात आली. या नियुक्त्यांमधून भाजप संघाच्या विचारधारेशी पुन्हा जुळवून घेत असल्याचे स्पष्ट दिसते. २०२४ च्या लोकसभा निवडणुकीत संघाच्या नाराजीचा फटका बसल्याचे बोलले गेल्यानंतर, भाजप संघाशी जुळवून घेण्याच्या पवित्र्यात असल्याचे हे द्योतक आहे.
- राष्ट्रीय अध्यक्षपदासाठी संघाचे मापदंड: जे.पी. नड्डा यांचा अध्यक्षपदाचा कार्यकाळ संपून एक वर्ष उलटले तरी, नवीन अध्यक्षांची घोषणा झालेली नाही. संघाच्या दिल्लीतील कार्यालयात नड्डा आणि सरकार्यवाह दत्तात्रय होसबळे यांच्यात झालेल्या बैठकीत, संघाकडून नवीन अध्यक्षांसाठी काही मापदंड ठरवून दिल्याची चर्चा आहे. पक्षाचा पुढचा अध्यक्ष हा तळागाळात काम करणारा, सर्वसमावेशक आणि संघाच्या विचारधारेशी एकनिष्ठ असावा, अशी संघाची शिफारस असल्याचे समजते.
संघ विरुद्ध मोदी: पडद्यामागे काय घडतंय?
२०१४ मध्ये संघानेच नरेंद्र मोदी यांना पंतप्रधान पदाचा चेहरा म्हणून पुढे आणले होते. मात्र, दुसऱ्या टर्मनंतर मोदींनी संघाशी संबंधित नेत्यांना बाजूला सारण्यास सुरुवात केल्याची चर्चा होती. लोकसभा निवडणुकीपूर्वी जे.पी. नड्डा यांनी ‘भाजपला आता संघाची गरज नाही’ असे वक्तव्य करून संघाची नाराजी ओढवून घेतली होती.
आता राजकीय वर्तुळात असा प्रश्न विचारला जात आहे की, ज्याप्रमाणे मोदींनी वयाचा दाखला देत अनेक ज्येष्ठ नेत्यांना मार्गदर्शक मंडळात पाठवले, तोच वयाचा मुद्दा वापरून संघ आता मोदींना बाजूला करण्याच्या प्रयत्नात आहे का? संघाला आपल्या विचारसरणीशी पूर्णपणे एकनिष्ठ असलेला आणि आपल्या मर्जीतला नेता भाजपचा पुढचा चेहरा म्हणून पुढे आणायचा आहे का, यावर आता चर्चा सुरू झाल्या आहेत.
एकूणच, अमित शहांचे निवृत्तीचे विधान आणि त्यानंतर लगेचच मोहन भागवतांनी दिलेला ‘पंचाहत्तरी’चा इशारा, या घटना भाजप आणि संघ परिवारात मोठ्या बदलाचे संकेत देत आहेत, हे निश्चित.