वॉशिंग्टन/नवी दिल्ली: भारत आणि अमेरिका यांच्यातील व्यापारी संबंध ताणले गेले असून, अमेरिकेचे अध्यक्ष डोनाल्ड ट्रम्प यांनी भारतीय वस्तूंवर आयात शुल्क (टॅरिफ) दुप्पट करण्याचा निर्णय घेतला आहे. या निर्णयामुळे भारतीय निर्यातदारांसमोर मोठे आर्थिक संकट उभे राहिले आहे. या पार्श्वभूमीवर, अमेरिकेतील दोन मोठ्या रिटेल कंपन्या वॉलमार्ट (Walmart) आणि ॲमेझॉन (Amazon) यांनी भारतातून होणाऱ्या आयातीच्या अनेक ऑर्डर्स थांबवण्याचा तातडीचा निर्णय घेतला आहे, ज्यामुळे भारतीय लघु आणि मध्यम उद्योगांमध्ये चिंतेचे वातावरण आहे.
नेमके काय घडले?
ट्रम्प प्रशासनाने अमेरिकन उद्योग आणि उत्पादनांना संरक्षण देण्यासाठी ‘प्रोटेक्शनिझम’ धोरणाचा भाग म्हणून भारतीय वस्तूंवर अतिरिक्त कर लादला आहे. याला ‘टॅरिफ’ म्हणतात. या निर्णयामुळे अमेरिकेत आयात होणाऱ्या भारतीय वस्तू महाग होणार आहेत. याचा थेट परिणाम खालील उत्पादनांवर होणार आहे:
- कापड आणि तयार कपडे (Textiles and Apparel)
- फर्निचर (Furniture)
- पादत्राणे (Footwear)
- खेळणी (Toys)
- घरगुती उपकरणे आणि सजावटीच्या वस्तू
- स्टील आणि ॲल्युमिनियम उत्पादने
- काही कृषी उत्पादने
ट्रम्प प्रशासनाच्या मते, भारत-अमेरिका व्यापारात भारताला अधिक फायदा होत असून हा व्यापारी असमतोल (Trade Deficit) दूर करण्यासाठी हे पाऊल उचलले आहे.
वॉलमार्ट आणि ॲमेझॉनचा तातडीचा निर्णय
टॅरिफ वाढीच्या घोषणेनंतर अवघ्या दोन दिवसांत वॉलमार्ट आणि ॲमेझॉनने भारतातून येणाऱ्या अनेक शिपमेंट्स रोखल्या आहेत. वाढलेल्या टॅरिफमुळे त्यांचा नफा कमी होईल आणि वस्तू महाग झाल्याने अमेरिकेतील ग्राहक खरेदी कमी करतील, या भीतीने त्यांनी हा निर्णय घेतला आहे.
या कंपन्यांनी आपल्या भारतीय पुरवठादारांना ई-मेलद्वारे कळवले आहे की, फर्निचर, घरगुती सजावटीच्या वस्तू, किचन आणि डायनिंग उत्पादने, तसेच कपड्यांच्या नवीन ऑर्डर्स पुढील सूचना मिळेपर्यंत थांबवण्यात आल्या आहेत. या कंपन्या आता व्हिएतनाम, बांगलादेश, आणि मेक्सिको यांसारख्या स्वस्त पर्यायी पुरवठादारांचा शोध घेत आहेत.
भारतीय अर्थव्यवस्थेवरील परिणाम
या निर्णयाचे भारतीय अर्थव्यवस्थेवर दूरगामी आणि गंभीर परिणाम होण्याची शक्यता आहे.
- निर्यातदारांना मोठा फटका: अमेरिकेला होणारी भारताची वार्षिक निर्यात सुमारे $80 अब्ज डॉलर आहे. यातील 15 ते 20% निर्यातीवर या टॅरिफवाढीचा थेट परिणाम होईल.
- रोजगार धोक्यात: फेडरेशन ऑफ इंडियन एक्सपोर्ट ऑर्गनायझेशनच्या (FIEO) अंदाजानुसार, या निर्णयामुळे लाखो लोकांचा रोजगार धोक्यात येऊ शकतो. विशेषतः कापड, फर्निचर आणि हस्तकला उद्योग जे पूर्णपणे अमेरिकन बाजारपेठेवर अवलंबून होते, त्यांना मोठा फटका बसेल.
- लघु आणि मध्यम उद्योगांचे कंबरडे मोडणार: वॉलमार्ट आणि ॲमेझॉनसारख्या कंपन्यांना माल पुरवणारे हजारो लहान कारखाने आणि पुरवठा साखळीशी निगडित कामगारांसमोर रोजगाराचा प्रश्न निर्माण झाला आहे.
- पुरवठा साखळी विस्कळीत: ऑर्डर्स थांबल्यामुळे उत्पादन, पॅकेजिंग आणि लॉजिस्टिक्सची संपूर्ण साखळी विस्कळीत होणार आहे.
बासमती तांदळाचा बिकट प्रश्न
भारत हा जगातील सर्वात मोठा बासमती तांदूळ निर्यातदार देश आहे आणि अमेरिका त्याचा एक प्रमुख ग्राहक आहे. नव्या टॅरिफमुळे भारतीय बासमती तांदूळ अमेरिकेत महाग होईल. यामुळे अमेरिकन ग्राहक पाकिस्तानच्या स्वस्त बासमती तांदळाकडे वळण्याची शक्यता आहे. याचा परिणाम म्हणून बासमती तांदळाच्या निर्यातीत 20 ते 30% घट होऊ शकते, ज्यामुळे शेतकऱ्यांना मिळणाऱ्या भावातही घट होण्याची भीती आहे.
पुढील आव्हाने आणि भारताची रणनीती
या परिस्थितीत भारतासमोर मोठी आव्हाने आहेत, पण काही संधीही आहेत.
- नवीन बाजारपेठांचा शोध: भारताला युरोपियन युनियन, आफ्रिका, मध्य-पूर्व आणि आग्नेय आशियाई देशांमध्ये (ASEAN) निर्यात वाढवण्याची संधी आहे. मात्र, नवीन बाजारपेठ मिळवण्यासाठी वेळ, गुंतवणूक आणि व्यापारी करार आवश्यक आहेत.
- मुत्सद्दी पातळीवर चर्चा: टॅरिफमध्ये सवलती मिळवण्यासाठी भारत सरकार अमेरिकेशी मुत्सद्दी पातळीवर चर्चा करत आहे.
- गुणवत्तेवर लक्ष: केवळ कमी किमतीवर स्पर्धा करण्याऐवजी, भारताला उच्च गुणवत्ता, ब्रँडिंग आणि नाविन्यपूर्ण डिझाइनवर लक्ष केंद्रित करावे लागेल.
एकंदरीत, या टॅरिफ युद्धामुळे जागतिक व्यापाराची समीकरणे बदलत असून, भारताला आपली बार्गेनिंग पॉवर वाढवून जागतिक व्यापारातील आपले स्थान टिकवून ठेवण्यासाठी धोरणात्मक आणि तातडीने पावले उचलण्याची गरज आहे.