Russia Plane Crash रशियात ५० वर्षे जुने प्रवासी विमान कोसळले; ४९ जणांचा मृत्यू, पाश्चात्य निर्बंध ठरत आहेत कारण?
मॉस्को: रशियाच्या हवाई वाहतूक क्षेत्राला बसलेल्या घरघरची पुन्हा एकदा प्रचिती आली आहे. आज रशियाच्या पूर्वेकडील अमूर प्रदेशात ‘अंगारा एअरलाइन्स’चे एक प्रवासी विमान कोसळून भीषण अपघात झाला. या अपघातात विमानातील सर्व ४९ प्रवाशांचा मृत्यू झाल्याची भीती व्यक्त केली जात आहे. ही केवळ एक दुर्घटना नसून, पाश्चात्य निर्बंधांमुळे रशियाचे हवाई क्षेत्र कसे ‘उडत्या शवपेट्यांचे’ केंद्र बनत आहे, हे अधोरेखित करणारी ही एक गंभीर घटना आहे.
नेमके काय घडले?
‘अंगारा एअरलाइन्स’च्या या विमानाने ब्लागोवेशचेन्स्क शहरातून टिंडा या शहरासाठी उड्डाण केले होते. टिंडा हे चीनच्या सीमेला लागून असलेले एक दुर्गम शहर आहे. विमान विमानतळाजवळ पोहोचल्यानंतर लँडिंगचा प्रयत्न करत होते. मिळालेल्या माहितीनुसार, पायलटने दोन वेळा लँडिंगचा प्रयत्न केला, पण तो अयशस्वी ठरला. त्यानंतर अचानक विमान रडारवरून गायब झाले आणि विमानतळाजवळच्या परिसरात कोसळले. घटनास्थळावरून मिळालेल्या दृश्यांमध्ये विमानाचा जळता ढिगारा दिसत असून, बचावकार्याला सुरुवात झाली आहे.
अपघाताच्या मुळाशी ५० वर्षे जुने ‘उडते ट्रॅक्टर’
या अपघाताची चौकशी सुरू झाली असली तरी, प्राथमिक माहिती अत्यंत धक्कादायक आहे. अपघात झालेले विमान हे अँतोनोव्ह एन-२४ (An-24) या बनावटीचे होते, जे सोव्हिएत काळात तयार करण्यात आले होते. हे विमान तब्बल ५० वर्षे जुने होते. या विमानांना त्यांच्या मजबूत बांधणीमुळे ‘उडते ट्रॅक्टर’ (Flying Tractors) म्हणूनही ओळखले जाते. सायबेरियाच्या कठीण आणि बर्फाळ वातावरणात उड्डाण करण्यासाठी ती अत्यंत उपयुक्त मानली जात असत.
परंतु, सामान्यतः प्रवासी विमाने २० ते ३० वर्षांच्या सेवेनंतर निवृत्त (retire) केली जातात. मात्र, हे विमान तब्बल ५० वर्षांपासून सेवेत होते. तज्ज्ञांच्या मते, हे विमान उड्डाणासाठी अजिबात योग्य (airworthy) नव्हते.
निर्बंधांमुळे जुन्या विमानांना उड्डाणाची परवानगी
प्रश्न असा आहे की, इतके जुने आणि धोकादायक विमान प्रवासी सेवेत का होते? याचे उत्तर रशियावर लादण्यात आलेल्या पाश्चात्य निर्बंधांमध्ये दडले आहे. या निर्बंधांमुळे रशियन विमान कंपन्यांना बोइंग किंवा एअरबससारखी नवीन आणि आधुनिक विमाने खरेदी करता येत नाहीत. त्यामुळे, त्यांच्याकडे असलेल्या जुन्या सोव्हिएतकालीन विमानांवरच अवलंबून राहावे लागत आहे.
काही वर्षांपूर्वी ही विमाने सेवेतून काढून टाकली जाणार होती. पण २०२३ मध्ये, रशियातील प्रादेशिक विमान कंपन्यांनी सरकारकडे या विमानांची सेवाသက် वाढवण्यासाठी परवानगी मागितली आणि ती त्यांना मिळाली. कारण, सरकारकडेही दुसरा कोणताही पर्याय उपलब्ध नव्हता. ‘अंगारा एअरलाइन्स’कडे अशा १० ‘एन-२४’ विमानांचा ताफा आहे, जे धोके पत्करून चालवले जात आहेत.
देखभालीचा अभाव आणि सुट्या भागांसाठी ‘जुगाड’
सर्वात गंभीर बाब म्हणजे या विमानांच्या देखभालीचा अभाव. निर्बंधांमुळे विमानांचे मूळ सुटे भाग (original parts) मिळवणे रशियन कंपन्यांसाठी अशक्य झाले आहे. त्यामुळे, मित्र देशांकडून सुट्या भागांची तस्करी करणे किंवा जुनी विमाने मोडून त्याचे सुटे भाग दुसऱ्या विमानात वापरणे (cannibalization) यांसारखे धोकादायक प्रकार सुरू आहेत.
आज अपघातग्रस्त झालेल्या विमानाला गेल्या ३ वर्षांत किमान दोनदा गंभीर समस्या आल्या होत्या. मे २०२२ मध्ये, उड्डाण चालू असताना त्याचे जनरेटर बंद पडले होते. तर, याच वर्षी मार्च महिन्यात विमानाच्या रेडिओ कम्युनिकेशन प्रणालीत बिघाड झाला होता.
संपूर्ण हवाई क्षेत्र धोक्यात
ही समस्या केवळ एका कंपनीपुरती मर्यादित नाही. रशियाची सर्वात मोठी विमान कंपनी ‘एरोफ्लोट’ने २०२३ मध्ये आपल्या कर्मचाऱ्यांना आदेश दिले होते की, विमानातील बिघाडांची नोंद वरिष्ठांच्या परवानगीशिवाय करू नये. म्हणजेच, गंभीर बिघाड असतानाही विमानांना उड्डाण करण्याची परवानगी दिली जात होती.
एकंदरीत, रशियाची अर्थव्यवस्था निर्बंधांचे धक्के पचवत असली तरी, देशाचे हवाई क्षेत्र मात्र पूर्णपणे कोलमडले आहे. जुनी विमाने, देखभालीचा अभाव आणि सुट्या भागांची कमतरता यांमुळे रशियन विमाने प्रवाशांसाठी ‘उडत्या शवपेट्या’ बनण्याचा धोका निर्माण झाला आहे आणि आजचा अपघात हे त्याचेच भीषण उदाहरण आहे.