संयुक्त राष्ट्र UN सुरक्षा परिषदेचे अध्यक्षपद पाकिस्तानकडे; Pakistan भारताची डोकेदुखी वाढणार?
मुख्य मुद्दे:
- १ जुलै २०२५ पासून महिनाभरासाठी पाकिस्तान संयुक्त राष्ट्र सुरक्षा परिषदेचा अध्यक्ष.
- हे फिरते आणि औपचारिक अध्यक्षपद असले तरी भारतासाठी एक राजनैतिक आव्हान.
- पाकिस्तान या संधीचा वापर काश्मीर आणि इस्लामोफोबियासारखे मुद्दे आंतरराष्ट्रीय स्तरावर मांडण्यासाठी करण्याची शक्यता.
- भारताला आपली भूमिका अधिक मजबुतीने मांडावी लागणार; संयम आणि मुत्सद्देगिरी हेच मोठे शस्त्र.
नवी दिल्ली:
‘ऑपरेशन सिंदूर’वरून सुरू असलेल्या आंतरराष्ट्रीय चर्चांदरम्यान, १ जुलै २०२५ पासून पाकिस्तान संयुक्त राष्ट्र सुरक्षा परिषदेच्या (UNSC) अध्यक्षपदी विराजमान होणार आहे. पाकिस्तानला ही संधी केवळ जुलै महिन्यासाठी मिळाली असून, हे पद फिरत्या आणि औपचारिक स्वरूपाचे आहे. असे असले तरी, भारतासाठी ही एक गंभीर आणि राजनैतिकदृष्ट्या आव्हानात्मक घटना मानली जात आहे.
१ जानेवारी २०२५ पासून पाकिस्तानची सुरक्षा परिषदेतील अस्थायी सदस्यत्वाची सुरुवात झाली. यासाठी झालेल्या मतदानात १९३ पैकी १८२ देशांनी पाकिस्तानच्या बाजूने मतदान केले होते. त्यामुळे पाकिस्तानसाठी हे अध्यक्षपद केवळ एक खुर्ची नसून, जागतिक स्तरावर चर्चेचे दरवाजे उघडणारी संधी आहे. भारताची खरी भीती ही आहे की, पाकिस्तान या संधीचा वापर भारतविरोधी भूमिका मांडण्यासाठी करू शकतो.
अध्यक्षपदाचे महत्त्व आणि भारताची चिंता
पाकिस्तान या अध्यक्षपदाच्या माध्यमातून काश्मीर, इस्लामोफोबिया आणि काश्मीरमधील कथित मानवाधिकारांचे उल्लंघन यांसारखे विषय अप्रत्यक्षपणे आंतरराष्ट्रीय चर्चेत आणण्याचा प्रयत्न करेल, अशी शक्यता वर्तवण्यात येत आहे. जेव्हा पाकिस्तान ‘शांततेसाठी बहुपक्षीय सहकार्य’ किंवा ‘विवादांचे शांततापूर्वक निवारण’ अशा चर्चा आयोजित करतो, तेव्हा त्यामागे भारताविरोधी छुपा अजेंडा असतो, हे यापूर्वी अनेकदा दिसून आले आहे.
त्यामुळे, हे अध्यक्षपद भारतासाठी एका ‘राजनैतिक परीक्षे’सारखे (Diplomatic Test) आहे. जागतिक पातळीवर आपली भूमिका ठामपणे मांडणे आणि पाकिस्तानच्या दुटप्पी धोरणांवर प्रकाश टाकणे, हे भारतापुढील मोठे आव्हान असेल.
Pakistan च्या अध्यक्षपदाच्या कार्यकाळात होणाऱ्या महत्त्वाच्या चर्चा:
- २२ जुलै: आंतरराष्ट्रीय शांतता आणि सहकार्यावर खुली चर्चा (Open Debate).
- २३ जुलै: पॅलेस्टाईनच्या विषयावर खुली चर्चा.
- २४ जुलै: संयुक्त राष्ट्र आणि ऑर्गनायझेशन ऑफ इस्लामिक कोऑपरेशन (OIC) यांच्यातील सहकार्यावर बैठक (Briefing).
सुरक्षा परिषदेचे कामकाज कसे चालते?
संयुक्त राष्ट्र सुरक्षा परिषदेमध्ये एकूण १५ सदस्य देश आहेत. यांपैकी अमेरिका, ब्रिटन, फ्रान्स, रशिया आणि चीन हे ५ स्थायी सदस्य (P5 Nations) आहेत, ज्यांच्याकडे नकाराधिकार (Veto Power) आहे. इतर १० सदस्य अस्थायी असून, त्यांची निवड दोन वर्षांसाठी केली जाते. पाकिस्तान सध्या याच अस्थायी सदस्यांपैकी एक आहे.
परिषदेचे अध्यक्षपद प्रत्येक महिन्याला सदस्यांच्या नावाच्या इंग्रजी वर्णानुक्रमानुसार (Alphabetical Order) फिरते. त्यानुसारच जुलै महिन्यासाठी हे पद पाकिस्तानकडे आले आहे.
अध्यक्षाचे अधिकार:
- महिन्याभराच्या बैठकांचा अजेंडा निश्चित करणे.
- सर्व बैठकांचे अध्यक्षस्थान भूषवणे.
- खुल्या चर्चा आणि उच्चस्तरीय बैठकांचे आयोजन करणे.
मात्र, कोणताही अध्यक्ष एकट्याने प्रस्ताव मंजूर करू शकत नाही. कोणताही निर्णय घेण्यासाठी किमान ९ सदस्यांची संमती आवश्यक असते आणि त्यात ५ स्थायी सदस्यांपैकी कोणाचाही नकार असता कामा नये.
पाकिस्तानला अध्यक्षपद का मिळाले?
भारताने ‘ऑपरेशन सिंदूर’नंतर पाकिस्तानला ‘दहशतवाद्यांची भूमी’ म्हणून संबोधले असले तरी, आंतरराष्ट्रीय राजकारणात अनेक समीकरणे कार्यरत असतात.
- चीनचा पाठिंबा: चीन प्रत्येक आंतरराष्ट्रीय व्यासपीठावर पाकिस्तानसाठी भक्कमपणे उभा राहतो.
- OIC देशांची भूमिका: पॅलेस्टाईनला पाठिंबा दिल्यामुळे इस्लामिक देशांच्या संघटनेने (OIC) पाकिस्तानला मतदान केले.
- भू-राजकीय महत्त्व: अफगाणिस्तानातील शांतता प्रक्रियेत आणि मुस्लिम जगाच्या राजकारणात पाकिस्तानला महत्त्वाचे स्थान आहे.
यावरून हे स्पष्ट होते की, संयुक्त राष्ट्र सुरक्षा परिषद तत्त्वांवर (Principles) नाही, तर सत्ताकारणावर (Power Politics) चालते.
भारताने काय करावे?
तज्ज्ञांच्या मते, भारताने यावर कोणतीही टोकाची प्रतिक्रिया (Overreact) देण्याची गरज नाही. हे अध्यक्षपद तात्पुरते आहे. जागतिक स्तरावर भारताची प्रतिमा एक मजबूत आणि वेगाने वाढणारी अर्थव्यवस्था म्हणून ओळखली जाते. त्यामुळे पाकिस्तानशी भारताची तुलना होऊ शकत नाही.
तरीही, भारताला गाफील राहून चालणार नाही. चुकीचे नॅरेटिव्ह सेट होऊ नये, यासाठी खबरदारी घेणे आवश्यक आहे. ही लढाई युद्धभूमीवरची नसून राजनैतिक आहे. त्यामुळे संयम, मुत्सद्देगिरी आणि दूरदृष्टी हेच भारताचे सर्वात मोठे शस्त्र ठरणार आहे.