Tibet दलाई लामांच्या उत्तराधिकाराचा वाद चिघळला; ९० व्या वाढदिवशी मोठ्या घोषणेकडे जगाचे लक्ष
ठळक मुद्दे:
- तिबेटी बौद्ध धर्माचे सर्वोच्च नेते, १४ वे दलाई लामा ६ जुलै रोजी वयाची ९० वर्षे पूर्ण करणार आहेत.
- उत्तराधिकारी निवडण्याचे संपूर्ण अधिकार ‘गाडेन फोडरंग ट्रस्ट’ला असतील, असे दलाई लामांनी स्पष्ट केले आहे.
- तिबेटी परंपरेनुसार होणाऱ्या उत्तराधिकारी निवडीला चीनचा तीव्र विरोध; चीनला ‘गोल्डन अर्न’ पद्धतीने निवड हवी आहे.
- दलाई लामांच्या घोषणेनंतर चीन काय भूमिका घेणार, याकडे सर्वांचे लक्ष लागले आहे.
Tibet : धर्मशाळा: तिबेटी बौद्ध धर्माचे सर्वोच्च आध्यात्मिक नेते आणि १४ वे दलाई लामा, तेन्झिन ग्यात्सो, येत्या ६ जुलै रोजी वयाची ९० वर्षे पूर्ण करत आहेत. या महत्त्वपूर्ण वाढदिवशी ते आपल्या उत्तराधिकाऱ्याबद्दल, म्हणजेच १५ व्या दलाई लामांच्या निवडीबद्दल, महत्त्वपूर्ण घोषणा करण्याची शक्यता वर्तवली जात आहे. या घोषणेमुळे तिबेटी बौद्ध धर्माची प्राचीन परंपरा आणि चीन सरकार यांच्यातील संघर्ष अधिक तीव्र होण्याची चिन्हे दिसत आहेत.
उत्तराधिकारी निवडीचे अधिकार ट्रस्टला: दलाई लामा
दलाई लामा यांनी २ जुलै रोजी एक पत्रक जारी करून उत्तराधिकारी निवडीबाबत आपली भूमिका स्पष्ट केली आहे. त्यांनी म्हटले आहे की, “माझ्या नंतरही दलाई लामा हे पद कायम राहील आणि माझ्या उत्तराधिकाऱ्याची निवड तिबेटी जनताच करेल. माझ्या पुनर्जन्माला मान्यता देण्याचा अधिकार केवळ ‘गाडेन फोडरंग’ (Gaden Phodrang) या ट्रस्टला आहे. यामध्ये इतर कोणालाही हस्तक्षेप करण्याचा अधिकार नाही.” दलाई लामांनी २०११ साली आणि त्यांच्या ‘व्हायब्रेशन्स फॉर द व्हॉईसलेस’ या पुस्तकातही याच भूमिकेचा पुनरुच्चार केला होता. त्यांचा उत्तराधिकारी चीनच्या बाहेर जन्माला येईल, असे संकेतही त्यांनी दिले आहेत.
वाद का आहे?
दलाई लामांच्या उत्तराधिकाराचा प्रश्न अत्यंत राजकीय आणि संवेदनशील आहे. १९५९ साली चीनने तिबेटवर कब्जा केल्यानंतर दलाई लामांनी भारतात राजकीय आश्रय घेतला. तेव्हापासून ते हिमाचल प्रदेशातील धर्मशाळा येथून निर्वासित तिबेटी सरकार चालवत आहेत. चीन दलाई लामांना फुटीरतावादी मानतो. त्यामुळे, तिबेटी परंपरेनुसार निवडल्या जाणाऱ्या उत्तराधिकाऱ्याला चीनचा तीव्र विरोध आहे. दलाई लामा हे राजकीय निर्वासित असून, त्यांचा उत्तराधिकारी चिनी कायदे आणि परंपरेनुसारच निवडला जाईल, अशी चीनची भूमिका आहे.
दलाई लामा निवडण्याच्या दोन पद्धती
१. तिबेटी बौद्ध परंपरा (तुलकू प्रणाली):
ही सुमारे ६०० वर्षे जुनी पुनर्जन्माच्या संकल्पनेवर आधारित प्रक्रिया आहे.
- प्रक्रिया: विद्यमान दलाई लामांच्या मृत्यूनंतर, ज्येष्ठ भिक्खू आणि आध्यात्मिक नेते स्वप्ने, धार्मिक चिन्हे आणि विशेष घटनांचा अभ्यास करून संभाव्य ठिकाणे निश्चित करतात.
- ओळख: शोधपथक त्या ठिकाणी जन्मलेल्या मुलांना मावळत्या दलाई लामांच्या वस्तू दाखवतात. जो मुलगा त्या वस्तू अचूक ओळखतो आणि ‘त्या माझ्या आहेत’ असा दावा करतो, त्याला पुनर्जन्म मानले जाते.
- शिक्षण: निवड निश्चित झाल्यावर मुलाला तिबेटची राजधानी ल्हासा येथे नेऊन बौद्ध तत्त्वज्ञानाचे सखोल शिक्षण दिले जाते.
- विद्यमान १४ व्या दलाई लामांची निवड याच प्रक्रियेने झाली होती. दोन वर्षांचे असताना त्यांनी १३ व्या दलाई लामांच्या वस्तू अचूक ओळखल्या होत्या.
२. चीनची ‘गोल्डन अर्न’ पद्धत:
ही पद्धत चीनच्या किंग राजवंशाने १७९२ मध्ये सुरू केली होती. निवड प्रक्रियेवर चिनी सम्राटाचे वर्चस्व ठेवणे हा यामागील मुख्य हेतू होता.
- प्रक्रिया: संभाव्य उमेदवारांची नावे चिठ्ठ्यांवर लिहून एका सोन्याच्या कलशात (गोल्डन अर्न) टाकली जातात.
- निवड: चिनी अधिकारी आणि तिबेटी धर्मगुरूंच्या देखरेखीखाली कलशातून एक चिठ्ठी काढली जाते. ज्याचे नाव निघेल, त्याला दलाई लामांचा पुनर्जन्म मानले जाते.
- चीनच्या मते, १० वे, ११ वे आणि १२ वे दलाई लामा याच पद्धतीने निवडले गेले होते.
धर्मशाळात धार्मिक परिषद, जगाचे लक्ष ६ जुलैकडे
दलाई लामांच्या ९० व्या वाढदिवसानिमित्त २ ते ४ जुलै दरम्यान धर्मशाळा येथे एका महत्त्वपूर्ण धार्मिक परिषदेचे आयोजन करण्यात आले आहे. यासाठी बौद्ध धर्माच्या विविध पंथांचे प्रमुख धर्मशाळात दाखल झाले आहेत. रविवार, ६ जुलै रोजी होणाऱ्या मुख्य समारंभात दलाई लामा काय घोषणा करतात आणि त्यावर चीन काय प्रतिक्रिया देतो, याकडे संपूर्ण जगाचे लक्ष लागले आहे. यामुळे भारत-चीन संबंधांवरही परिणाम होण्याची शक्यता नाकारता येत नाही.