मॉस्को/टोकियो: रशियाच्या अतिपूर्वेकडील कामचटका द्वीपकल्पात बुधवारी (३० जुलै) पहाटे भारतीय वेळेनुसार ४ वाजून ५४ मिनिटांनी महाविनाशकारी भूकंपाने पृथ्वी हादरली. रिश्टर स्केलवर या भूकंपाची तीव्रता ८.८ इतकी प्रचंड नोंदवण्यात आली असून, या शतकातील हा सर्वात शक्तिशाली भूकंप मानला जात आहे. समुद्रात १९ किलोमीटर खोलीवर केंद्र असलेल्या या भूकंपामुळे पॅसिफिक महासागर अक्षरशः खवळला असून रशिया, जपान आणि अमेरिकेसह पॅसिफिक किनाऱ्यावरील जवळपास ४० देशांना त्सुनामीचा गंभीर इशारा देण्यात आला आहे. या घटनेने २०११ साली जपानमध्ये आलेल्या विनाशकारी त्सुनामीच्या कटू आठवणी ताज्या झाल्या असून, जगभरात भीतीचे वातावरण पसरले आहे.
रशियातील भूकंपाचे केंद्र आणि महाकाय तीव्रतेचे परिणाम
अमेरिकेच्या जिऑलॉजिकल सर्व्हेनुसार (USGS), या भूकंपाचे केंद्र रशियाच्या कामचटका द्वीपकल्पाच्या पूर्वेला १३६ किलोमीटर अंतरावर पॅसिफिक महासागरात होते. सुरुवातीला याची तीव्रता ८.७ सांगण्यात आली होती, मात्र नंतर ती ८.८ असल्याचे स्पष्ट करण्यात आले. आतापर्यंतच्या इतिहासातील हा सहाव्या क्रमांकाचा सर्वात मोठा भूकंप असल्याचे म्हटले जात आहे. इतक्या तीव्रतेचा भूकंप जर जमिनीवर आला असता, तर मोठी शहरे बेचिराख झाली असती. समुद्रतळाशी झालेल्या या भूकंपाने ऊर्जेचे महाकाय लोळ बाहेर फेकले, ज्यांचे रूपांतर आता विनाशकारी त्सुनामी लाटांमध्ये झाले आहे.
रशिया, जपान आणि अमेरिकेत हाहाकार
भूकंपानंतर काही मिनिटांतच रशियाच्या कामचटका किनाऱ्यावर ४ मीटर (जवळपास १३ फूट) उंचीच्या त्सुनामी लाटा धडकल्या. यामुळे किनाऱ्यावरील अनेक इमारतींचे आणि पायाभूत सुविधांचे मोठे नुकसान झाले आहे. कामचटकाचे गव्हर्नर व्लादिमीर सोलोडोव्ह यांनी सांगितले की, “गेल्या काही दशकांतील हा सर्वात शक्तिशाली भूकंप असून, नागरिकांना समुद्रापासून दूर सुरक्षित स्थळी हलवण्यात येत आहे.”
जपानमध्ये या भूकंपाने सर्वाधिक धडकी भरवली आहे. सरकारने तातडीने आपत्कालीन बैठक बोलावून संपूर्ण यंत्रणा सज्ज ठेवली आहे. २०११ च्या अनुभवावरून शहाणपण घेत, जपानने सर्वात आधी फुकुशिमा अणुभट्टी परिसर रिकामा करण्यास सुरुवात केली आहे. देशाच्या पूर्व किनाऱ्यावर १ मीटर उंचीच्या लाटा पोहोचल्या असून, होक्काइडो बेटासह अनेक भागांतून सुमारे २० लाख लोकांना सुरक्षित ठिकाणी स्थलांतरित होण्याचे आदेश दिले आहेत.
अमेरिकेलाही या भूकंपाचा मोठा धोका निर्माण झाला आहे. हवाई बेटांवर त्सुनामीचा इशारा देताच धोक्याचे सायरन वाजू लागले असून, किनारपट्टी रिकामी केली जात आहे. माजी राष्ट्राध्यक्ष डोनाल्ड ट्रम्प यांनी ‘X’ वर पोस्ट करून हवाई, अलास्का आणि पॅसिफिक किनाऱ्यावर राहणाऱ्या नागरिकांना सतर्क राहण्याचे आवाहन केले. सॅन फ्रान्सिस्कोमधील भारतीय दूतावासानेही कॅलिफोर्नियासह पश्चिम किनाऱ्यावर राहणाऱ्या भारतीयांसाठी विशेष हेल्पलाइन क्रमांक जारी करून खबरदारीच्या सूचना दिल्या आहेत.
काय आहे ‘रिंग ऑफ फायर’? भूकंपाचे केंद्रस्थान
हा भूकंप पॅसिफिक महासागरातील ज्या भागात झाला, त्याला ‘रिंग ऑफ फायर’ (Ring of Fire) म्हणून ओळखले जाते. हा भाग म्हणजे पृथ्वीवरील सर्वात जास्त भूगर्भशास्त्रीय हालचालींचा प्रदेश आहे. जगातले ९०% भूकंप आणि ७५% सक्रिय ज्वालामुखी याच पट्ट्यात आहेत. हा पट्टा तब्बल ४०,००० किलोमीटर लांब असून, तो दक्षिण अमेरिकेपासून उत्तर अमेरिका, रशिया, जपानमार्गे थेट न्यूझीलंडपर्यंत पसरलेला आहे. भारत या पट्ट्यात येत नसला तरी, या भूभागात होणाऱ्या प्रत्येक मोठ्या हालचालीचा परिणाम संपूर्ण पॅसिफिक क्षेत्रावर होतो. याच ‘रिंग ऑफ फायर’मुळे आज रशियात झालेला भूकंप संपूर्ण जगासाठी धोक्याची घंटा ठरला आहे.
जागतिक स्तरावर त्सुनामीचा धोका आणि ऐतिहासिक संदर्भ
या त्सुनामीचा धोका केवळ तीन देशांपुरता मर्यादित नाही. पॅसिफिक त्सुनामी वार्निंग सेंटरने (PTWC) अनेक देशांसाठी वेगवेगळ्या पातळ्यांवर धोक्याचे इशारे जारी केले आहेत.
- ३ मीटर (१० फूट) उंच लाटा: चिली, कोस्टारिका, इक्वेडोर, जपान आणि हवाई.
- १ मीटर (३ फूट) उंच लाटा: न्यूझीलंड, ऑस्ट्रेलिया, फिलिपिन्स, मेक्सिको आणि तैवान.
- १ फुटापर्यंतच्या लाटा: चीन, मलेशिया, दक्षिण कोरिया आणि व्हिएतनाम.
इतिहासात डोकावल्यास ८.८ तीव्रतेच्या भूकंपांनी मोठा विध्वंस घडवला आहे. २०१० मध्ये चिलीमध्ये आलेल्या अशाच भूकंप आणि त्सुनामीत ५०० हून अधिक लोकांचा मृत्यू झाला होता, तर १९०६ मध्ये इक्वेडोरमध्ये आलेल्या भूकंपामुळे आलेल्या त्सुनामीत १५०० लोकांना जीव गमवावा लागला होता. विशेष म्हणजे, रशियाच्या कामचटकामध्येच १९५२ साली ९.० तीव्रतेचा भूकंप आला होता, जो इतिहासातील पाचवा सर्वात मोठा भूकंप मानला जातो.
सध्या, जगभरातील आपत्कालीन यंत्रणा सतर्क झाल्या असून, प्रभावित देशांमध्ये बचावकार्य युद्धपातळीवर सुरू आहे. पुढील काही तास अत्यंत महत्त्वाचे ठरणार असून, ही त्सुनामी किती नुकसान करते, याकडे संपूर्ण जगाचे लक्ष लागले आहे.