नवी दिल्ली: भारताने रशियाकडून कच्च्या तेलाची खरेदी थांबवली आहे का? गेल्या काही दिवसांपासून आंतरराष्ट्रीय आणि राष्ट्रीय माध्यमांमध्ये या प्रश्नावरून मोठी चर्चा सुरू आहे. एकीकडे अमेरिकेचे राष्ट्राध्यक्ष डोनाल्ड ट्रम्प यांनी भारतावर दबाव टाकल्याचे संकेत दिले आहेत, तर दुसरीकडे भारतीय तेल कंपन्यांनी रशियाकडून तेल खरेदी थांबवल्याचे वृत्त आहे. मात्र, भारत सरकारने अधिकृतपणे खरेदी थांबवण्यास नकार दिला आहे. या परस्परविरोधी दाव्यांमुळे नेमके सत्य काय आहे, याबद्दल संभ्रम निर्माण झाला आहे. चला, या बातमीची सविस्तर माहिती घेऊया.
भारत रशिया तेल करार घडामोडींना सुरुवात कशी झाली?
युक्रेनसोबत युद्ध सुरू झाल्यानंतर पाश्चिमात्य देशांनी रशियावर कठोर आर्थिक निर्बंध लादले. याच काळात रशियाने भारताला मोठ्या सवलतीच्या दरात (Discount) कच्च्या तेलाची ऑफर दिली. भारताने या संधीचे सोने करत मोठ्या प्रमाणात तेल खरेदी सुरू केली, ज्यामुळे रशिया हा भारताचा सर्वात मोठा तेल पुरवठादार देश बनला. मात्र, आता परिस्थिती बदलत असल्याचे चित्र आहे.
आंतरराष्ट्रीय वृत्तसंस्था रॉयटर्सने दिलेल्या वृत्तानुसार, भारतातील सरकारी मालकीच्या प्रमुख तेल कंपन्यांनी (IOC, BPCL, HPCL) गेल्या काही दिवसांपासून रशियाकडून तेल खरेदीसाठी कोणतीही नवीन मागणी नोंदवलेली नाही. या अचानक घेतलेल्या निर्णयामागे दोन प्रमुख कारणे असल्याचे म्हटले जात आहे.
रशिया तेल खरेदी थांबवण्यामागे दोन मोठी कारणे:
- कमी झालेली सवलत (Discount): रशियाकडून मिळणाऱ्या तेलावरील सवलत आता लक्षणीयरीत्या कमी झाली आहे. त्यामुळे रशियाकडून तेल आयात करणे आता पूर्वीसारखे आर्थिकदृष्ट्या फायदेशीर राहिलेले नाही.
- अमेरिकेचा दबाव आणि दंडाची धमकी: अमेरिकेचे राष्ट्राध्यक्ष डोनाल्ड ट्रम्प यांनी रशियाकडून तेल खरेदी करणाऱ्या देशांवर १००% पर्यंत टॅरिफ (कर) लावण्याची उघडपणे धमकी दिली आहे. भारतावरही २५% टॅरिफ आणि दंड आकारला जाईल, असे त्यांनी म्हटले होते. या दबावामुळे भारतीय कंपन्यांनी सावध पवित्रा घेतल्याचे मानले जात आहे.
भारत सरकारची अधिकृत भूमिका काय?
एकीकडे भारतीय कंपन्यांनी खरेदी थांबवल्याचे वृत्त असले तरी, भारत सरकारने याला अधिकृत दुजोरा दिलेला नाही. परराष्ट्र मंत्रालयाच्या सूत्रांनी दिलेल्या माहितीनुसार, रशियाकडून तेल खरेदी थांबवण्याबाबत कोणताही निर्णय झालेला नाही. भारताचे तेल मंत्री हरदीप सिंग पुरी यांनी यापूर्वी अनेकदा स्पष्ट केले आहे की, भारत आपल्या ऊर्जेच्या गरजा पूर्ण करण्यासाठी जिथून योग्य दरात तेल मिळेल, तिथून खरेदी करेल.
सद्यस्थिती आणि पुढे काय?
- खरेदी थांबलेली नाही, पण कमी झाली: अधिकृतपणे खरेदी थांबलेली नसली तरी, प्रत्यक्षात मात्र रशियाकडून येणाऱ्या तेलाच्या प्रमाणात घट झाल्याचे दिसत आहे.
- पर्यायी मार्गांचा शोध: भारतीय तेल कंपन्यांनी रशियाला पर्याय म्हणून मध्य-पूर्व आणि पश्चिम आफ्रिकेतील देशांकडून तेल खरेदी वाढवण्यास सुरुवात केली आहे.
- भारताची दुहेरी रणनीती: भारत सरकार एकाच वेळी अमेरिका आणि रशियासोबतचे संबंध संतुलित साधण्याचा प्रयत्न करत आहे. अमेरिकेचा दबाव झुगारून न देता आणि रशियासोबतचे ऊर्जा संबंध पूर्णपणे तोडून न टाकता मधला मार्ग काढण्याची ही एक रणनीती असू शकते.
थोडक्यात सांगायचे झाल्यास, भारताने रशियाकडून तेल खरेदी “अधिकृतरित्या” थांबवलेली नाही. परंतु, कमी झालेली सवलत आणि अमेरिकेच्या दबावामुळे सरकारी कंपन्यांनी तात्पुरती माघार घेतली आहे. त्यामुळे येत्या काळात भारत सरकार यावर काय ठोस निर्णय घेते आणि भारत-रशिया तेल व्यापाराचे भवितव्य काय असेल, हे पाहणे महत्त्वाचे ठरणार आहे.