इस्राईलचा सीरियावर भीषण हवाई हल्ला: ड्रुझ समुदायाच्या संरक्षणामागे दडलेले भू-राजकीय गणित
इराणसोबतचा संघर्ष शांत झाल्यानंतर मध्य-पूर्वेमध्ये काही काळ शांतता राहील, असे वाटत असतानाच इस्राईलने आता सीरियामध्ये एक नवीन आघाडी उघडली आहे. इस्राईलने सीरियाच्या दक्षिणेकडील स्वैदा (Suwayda) प्रांतावर जोरदार हवाई हल्ले केले आहेत. या हल्ल्यामागे स्थानिक ड्रुझ (Druze) समुदायाचे संरक्षण करण्याचे कारण दिले जात असले तरी, या घटनेमुळे मध्य-पूर्वेतील अस्थिरतेत भर पडली असून, याचे थेट संबंध इराणसोबतच्या छुप्या युद्धाशी जोडले जात आहेत.
हल्ल्याचे तात्कालिक कारण काय?
इस्राईलने ज्या स्वैदा शहरावर हल्ला केला, तिथे गेल्या काही दिवसांपासून ड्रुझ आणि बैदुईन (Bedouin) या दोन समुदायांमध्ये तीव्र हिंसाचार सुरू होता. या संघर्षात ३०० हून अधिक ड्रुझ नागरिक मारले गेले होते. इस्रायली गुप्तचर यंत्रणांच्या मते, इराण-समर्थक गट बैदुईन समुदायाच्या आडून या प्रदेशात आपला तळ उभारण्याचा प्रयत्न करत होते. भविष्यात हा धोका वाढू नये, यासाठी इस्राईलने सीरियाची राजधानी दमास्कस येथील लष्करी मुख्यालय आणि स्वैदा प्रांतातील १६० हून अधिक लष्करी ठिकाणांना लक्ष्य करत मोठी कारवाई केली.
कोण आहेत ड्रुझ आणि बैदुईन?
या संघर्षाचे केंद्रबिंदू असलेले दोन्ही समुदाय समजून घेणे महत्त्वाचे आहे.
- ड्रुझ समुदाय: ड्रुझ हा इस्लामपासून वेगळा झालेला एक स्वतंत्र धार्मिक आणि सांस्कृतिक अल्पसंख्याक गट आहे. त्यांची लोकसंख्या सुमारे १० लाख असून ती सीरिया, लेबनॉन, इस्राईल आणि जॉर्डनमध्ये विभागलेली आहे. ते स्वतःला शिया किंवा सुन्नी मानत नाहीत. त्यांचे वैशिष्ट्य म्हणजे ते ज्या देशात राहतात, त्या देशाच्या सरकार आणि लष्कराशी निष्ठावान असतात. इस्राईलमधील ड्रुझ तरुण इस्रायली सैन्यात (IDF) मोठ्या पदांवर कार्यरत आहेत.
- बैदुईन समुदाय: बैदुईन हे अरब वंशाचे पारंपरिक भटके (Nomadic) लोक आहेत. ते सौदी अरेबिया, जॉर्डन, सीरिया आणि इस्राईलसह अनेक आखाती देशांमध्ये पसरलेले आहेत. त्यांचा संघर्ष केवळ धार्मिक नसून जमिनीचे वाद, पाण्याचे स्रोत आणि तस्करीच्या मार्गांवरील नियंत्रणासाठी आहे. ते अनेकदा आपल्या फायद्यानुसार सरकार, इस्लामी गट किंवा दहशतवादी संघटनांशी हातमिळवणी करतात.
इस्राईलसाठी ड्रुझ समुदाय इतका महत्त्वाचा का?
इस्राईलचे ड्रुझ समुदायाला संरक्षण देणे हे केवळ मानवतावादी पाऊल नसून, त्यामागे स्पष्ट भू-राजकीय आणि सामरिक हितसंबंध आहेत.
- बफर झोनची निर्मिती: सीरियामधील इराण आणि हिजबुल्लाहचा वाढता प्रभाव रोखण्यासाठी इस्राईल ड्रुझबहुल भागांचा ‘बफर झोन’ म्हणून वापर करू इच्छितो. जर ड्रुझ गट तिथे सामर्थ्यवान राहिला, तर हिजबुल्लाहला इस्राईलच्या सीमेपर्यंत पोहोचणे कठीण होईल.
- गोलान हाइट्सची सुरक्षा: १९६७ पासून इस्राईलच्या ताब्यात असलेल्या वादग्रस्त गोलान हाइट्स (Golan Heights) या भागात ड्रुझ लोकांची मोठी वस्ती आहे. या सामरिकदृष्ट्या महत्त्वाच्या प्रदेशात शांतता आणि स्थिरता टिकवण्यासाठी ड्रुझ समुदायाची साथ इस्राईलसाठी आवश्यक आहे.
- लष्करी निष्ठा: इस्राईलमध्ये राहणारे ड्रुझ नागरिक इस्रायली सैन्यात अत्यंत निष्ठावान आणि लढाऊ सैनिक म्हणून ओळखले जातात. त्यामुळे इस्राईलमध्ये त्यांच्याबद्दल मोठा विश्वास आणि सन्मान आहे.
- जागतिक प्रतिमानिर्मिती: या कारवाईद्वारे इस्राईल स्वतःला ‘अल्पसंख्याकांचा रक्षक’ म्हणून जगासमोर आणण्याचा प्रयत्न करत आहे. पॅलेस्टाईनच्या मुद्द्यावरून होणारी टीका काही प्रमाणात कमी करण्यासाठी हे पाऊल उचलले गेल्याचे विश्लेषकांचे मत आहे.
विश्लेषण आणि पुढील दिशा
इस्राईलने सीरियावर हल्ला करून पुन्हा एकदा संघर्षाला तोंड फोडले आहे. रशियाने या हल्ल्याचा निषेध केला आहे, तर अमेरिकेने याकडे ‘इस्राईलच्या स्वसंरक्षणाचा हक्क’ म्हणून पाहिले आहे. या घटनेमुळे इराण, लेबनॉनमधील हिजबुल्लाह, येमेनमधील हूती आणि इराकमधील शिया गट अधिक सक्रिय होण्याची शक्यता आहे.
थोडक्यात, इस्राईलचे ड्रुझ समुदायावरील प्रेम हे धार्मिक किंवा भावनिक नसून, ते पूर्णपणे राजकीय, सामरिक आणि भौगोलिक फायद्यांवर (Strategic and Geographic Interests) आधारित आहे. या कारवाईतून इस्राईलने सीरियामध्ये हस्तक्षेप करत आपला लष्करी प्रभाव वाढवला असून, मध्य-पूर्वेतील सत्तेच्या समीकरणात स्वतःचे स्थान अधिक घट्ट करण्याचा प्रयत्न केला आहे.