ठळक मुद्दे:
- हृदयविकाराचा झटका म्हणजे केवळ छातीत तीव्र वेदना नव्हे; अनेकदा तो लक्षणांशिवाय किंवा अगदी सामान्य लक्षणांसह येतो.
- ‘सायलेंट हार्ट अटॅक’ किंवा ‘मूक हृदयविकाराचा झटका’ हा तितकाच धोकादायक असून, अनेकदा तो ओळखलाच जात नाही.
- या झटक्यावेळी हृदयात काय बदल होतात, त्याची फसवी लक्षणे कोणती आणि धोका कोणाला जास्त आहे, हे जाणून घेणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे.
- मधुमेही रुग्ण आणि महिलांमध्ये सायलेंट हार्ट अटॅकचे प्रमाण जास्त दिसून येते.
मुंबई: हृदयविकाराचा झटका (Heart Attack) म्हटलं की आपल्या डोळ्यासमोर छातीत असह्य वेदनांनी तळमळणारी व्यक्ती येते. पण तुम्हाला माहित आहे का, की अनेकदा हृदयविकाराचा झटका कोणत्याही प्रकारच्या तीव्र वेदनांशिवाय, अगदी गुपचूप येतो? वैद्यकीय भाषेत याला ‘सायलेंट मायोकार्डियल इन्फ्रॅक्शन’ (Silent Myocardial Infarction) किंवा ‘सायलेंट हार्ट अटॅक’ म्हणतात. हा ‘छुपा’ हल्ला अधिक धोकादायक असतो, कारण त्याची लक्षणे इतकी सामान्य असतात की रुग्ण त्याकडे ‘ॲसिडिटी’, ‘थकवा’ किंवा ‘साधा त्रास’ म्हणून दुर्लक्ष करतो आणि वेळेवर उपचार मिळत नाहीत.
आज आपण या गंभीर विषयावर सविस्तर माहिती घेणार आहोत. सायलेंट हार्ट अटॅकवेळी हृदयामध्ये नेमके काय बदल होतात आणि त्याची कोणती लक्षणे धोक्याची घंटा ठरू शकतात, हे समजून घेऊया.
हार्ट अटॅक : हृदयविकाराच्या झटक्यावेळी हृदयात नेमके काय घडते?
सर्वप्रथम हे समजून घेणे महत्त्वाचे आहे की, सामान्य हृदयविकाराचा झटका आणि सायलेंट हार्ट अटॅक या दोन्ही वेळी हृदयामध्ये होणारी प्रक्रिया सारखीच असते. फरक फक्त वेदनांच्या तीव्रतेचा आणि लक्षणांच्या स्वरूपाचा असतो.
- रक्तवाहिनीत अडथळा: आपल्या हृदयाच्या स्नायूंना ऑक्सिजन आणि पोषक तत्वांचा पुरवठा करण्यासाठी कोरोनरी धमन्या (Coronary Arteries) नावाच्या रक्तवाहिन्या असतात. वाढते वय, उच्च कोलेस्ट्रॉल, उच्च रक्तदाब आणि चुकीच्या जीवनशैलीमुळे या धमन्यांच्या आतल्या बाजूला चरबीचे थर (Plaque) जमा होऊ लागतात.
- रक्ताची गुठळी तयार होणे: जेव्हा हा चरबीचा थर अचानक तुटतो किंवा त्याला तडा जातो, तेव्हा शरीर ती जखम भरून काढण्यासाठी तिथे रक्ताच्या गुठळ्या (Blood Clot) तयार करते.
- रक्तपुरवठा थांबतो: ही रक्ताची गुठळी मोठी होऊन रक्तवाहिनीतील प्रवाह पूर्णपणे थांबवते. यामुळे हृदयाच्या स्नायूंच्या विशिष्ट भागाला होणारा ऑक्सिजनयुक्त रक्ताचा पुरवठा खंडित होतो.
- स्नायू मृत होणे: ऑक्सिजनशिवाय हृदयाचे स्नायू जास्त काळ जिवंत राहू शकत नाहीत. काही मिनिटांतच ते निकामी होऊ लागतात किंवा मृत (Infarction) होतात. हृदयाच्या स्नायूंचे हे नुकसान म्हणजेच ‘हृदयविकाराचा झटका’.
सायलेंट अटॅकमध्ये काय वेगळे घडते?
सायलेंट हार्ट अटॅकमध्ये ही संपूर्ण प्रक्रिया घडत असते, पण मेंदूपर्यंत वेदनेचे तीव्र संदेश पोहोचत नाहीत. याचे एक प्रमुख कारण म्हणजे मधुमेहामुळे होणारी ‘डायबेटिक न्यूरोपॅथी’, ज्यात नसांचे नुकसान झाल्यामुळे वेदनांची जाणीव कमी होते. काहीवेळा व्यक्तीची वेदना सहन करण्याची क्षमता (Pain Threshold) जास्त असल्यामुळे किंवा इतर कारणांमुळेही तीव्र वेदना जाणवत नाहीत.
सायलेंट हार्ट अटॅकची फसवी लक्षणे: याकडे दुर्लक्ष करू नका!
सायलेंट हार्ट अटॅकची लक्षणे तीव्र नसली तरी शरीर काही संकेत नक्कीच देत असते. ही लक्षणे सामान्य वाटत असली तरी ती धोक्याची सूचना असू शकतात:
- अचानक आलेला प्रचंड थकवा: कोणतेही विशेष काम न करता किंवा पुरेशी झोप घेऊनही शरीरात प्रचंड थकवा जाणवणे, हे हृदयाला रक्तपुरवठा कमी होत असल्याचे लक्षण असू शकते.
- धाप लागणे किंवा श्वास घेण्यास त्रास: थोडे चालल्यावर किंवा अगदी शांत बसलेले असतानाही श्वास घेण्यास त्रास होणे किंवा धाप लागणे, हे एक महत्त्वाचे लक्षण आहे.
- पोटात किंवा छातीत जळजळ: अनेकजण याला गॅस किंवा ॲसिडिटी समजून दुर्लक्ष करतात. पण जर ही जळजळ नेहमीपेक्षा वेगळी आणि जास्त वेळ टिकणारी असेल, तर ती हृदयविकाराचा संकेत असू शकते.
- जबडा, मान, पाठ किंवा खांद्यात वेदना: हृदयातील वेदना काहीवेळा शरीराच्या इतर भागांमध्ये पसरतात. विशेषतः डावा हात, खांदा, मान, जबडा किंवा पाठीच्या वरच्या भागात वेदना किंवा अस्वस्थता जाणवणे हे एक प्रमुख लक्षण आहे.
- चक्कर किंवा अस्वस्थ वाटणे: अचानक डोके हलके वाटणे, चक्कर येणे किंवा काहीतरी अस्वस्थ वाटत राहणे, हे रक्तदाब कमी झाल्यामुळे किंवा हृदयाच्या कार्यावर परिणाम झाल्यामुळे होऊ शकते.
- अचानक थंड घाम येणे: कोणत्याही श्रमाशिवाय किंवा गर्मी नसतानाही अचानक थंड घाम येणे हे धोक्याचे लक्षण आहे.
कोणाला आहे जास्त धोका?
- मधुमेही रुग्ण: मधुमेहामुळे नसा कमजोर होतात, ज्यामुळे वेदनेची जाणीव कमी होते. त्यामुळे या रुग्णांमध्ये सायलेंट हार्ट अटॅकचा धोका सर्वाधिक असतो.
- महिला: महिलांमध्ये हृदयविकाराची लक्षणे पुरुषांपेक्षा वेगळी असू शकतात. थकवा, मळमळ आणि पाठीत दुखणे यांसारखी असामान्य लक्षणे त्यांच्यात जास्त दिसतात.
- वृद्ध व्यक्ती: वाढत्या वयानुसार वेदना जाणवण्याची क्षमता कमी होऊ शकते.
- उच्च रक्तदाब आणि उच्च कोलेस्ट्रॉलचे रुग्ण.
- धूम्रपान करणारे आणि स्थूल व्यक्ती.
निष्कर्ष आणि प्रतिबंधात्मक उपाय
सायलेंट हार्ट अटॅक जरी ‘सायलेंट’ असला, तरी त्याने हृदयाला होणारे नुकसान हे सामान्य झटक्याइतकेच गंभीर असते. यामुळे हृदयाची पंपिंग क्षमता कमी होते आणि भविष्यात हृदय निकामी (Heart Failure) होण्याचा किंवा पुन्हा तीव्र झटका येण्याचा धोका वाढतो.
काय करावे?
- नियमित आरोग्य तपासणी: ४० वर्षांवरील प्रत्येक व्यक्तीने, विशेषतः ज्यांना धोका जास्त आहे, त्यांनी नियमितपणे ईसीजी (ECG), इकोकार्डिओग्राम (Echocardiogram) आणि रक्तातील कोलेस्ट्रॉलची तपासणी करावी.
- लक्षणे ओळखा: वर नमूद केलेल्या लक्षणांकडे ‘साधा त्रास’ म्हणून दुर्लक्ष करू नका. काहीतरी वेगळे वाटल्यास त्वरित डॉक्टरांचा सल्ला घ्या.
- निरोगी जीवनशैली: संतुलित आहार, नियमित व्यायाम, तणावमुक्त जीवन आणि व्यसनांपासून दूर राहणे हाच हृदयविकार टाळण्याचा सर्वोत्तम मार्ग आहे.
आपल्या शरीराने दिलेला कोणताही संकेत लहान समजू नका. वेळीच निदान आणि उपचार हेच तुमचे जीवन वाचवू शकतात.