“तुमची अर्थव्यवस्था उद्ध्वस्त करू”; रशियाकडून तेल खरेदीवर अमेरिकन सिनेटरांची भारताला थेट धमकी
नवी दिल्ली: “आम्ही तुमची अर्थव्यवस्था पूर्णपणे उद्ध्वस्त करून टाकू (We are going to crush your economy),” या शब्दांत अमेरिकेचे ज्येष्ठ रिपब्लिकन सिनेटर लिंडसे ग्रॅहम यांनी भारताला उघड धमकी दिली आहे. एका टीव्ही मुलाखतीत बोलताना त्यांनी भारताने रशियाकडून स्वस्त दरात कच्चे तेल खरेदी करण्याच्या धोरणावर तीव्र नाराजी व्यक्त केली. ही केवळ एक राजकीय धमकी नसून, भारताच्या सार्वभौम निर्णयक्षमतेवर केलेला थेट हल्ला मानला जात आहे, ज्यामुळे आंतरराष्ट्रीय राजकारणात खळबळ उडाली आहे.
काय आहे प्रकरण?
रशिया-युक्रेन युद्ध सुरू झाल्यापासून पाश्चात्य देशांनी रशियावर कठोर आर्थिक निर्बंध लादले आहेत. मात्र, भारताने आपल्या वाढत्या ऊर्जा गरजा आणि राष्ट्रीय हिताला प्राधान्य देत रशियाकडून मोठ्या प्रमाणात स्वस्त कच्चे तेल खरेदी करणे सुरू ठेवले. २०२१ पूर्वी रशियाकडून होणारी भारताची तेल आयात केवळ २% होती, जी २०२३ मध्ये ३३% पर्यंत पोहोचली. या धोरणामुळे भारताला महागाई नियंत्रणात ठेवण्यात आणि अब्जावधी डॉलर्सच्या परकीय चलनाची बचत करण्यात यश आले. भारताचे हेच ‘राष्ट्र प्रथम’ धोरण अमेरिकेतील काही नेत्यांच्या डोळ्यात खुपत आहे.
सिनेटर ग्रॅहम यांच्या मते, भारत, चीन आणि ब्राझीलसारखे देश रशियाकडून तेल खरेदी करून एकप्रकारे युक्रेनविरोधी युद्धासाठी रशियाला आर्थिक रसद पुरवत आहेत. याच कारणामुळे या देशांवर १००% आयात कर (टॅरिफ) लादण्याची धमकी त्यांनी दिली आहे.
युरोपचा दुटप्पीपणा आणि भारताची भूमिका
विशेष म्हणजे, ज्यावेळी भारतावर टीका होत आहे, त्याच वेळी फ्रान्स, जर्मनीसह अनेक युरोपीय देश आजही रशियाकडून मोठ्या प्रमाणात नैसर्गिक वायू आणि तेल खरेदी करत आहेत. भारताचे परराष्ट्र मंत्री एस. जयशंकर यांनी यापूर्वीच युरोपच्या या दुटप्पी भूमिकेवर बोट ठेवत, “युरोपला त्यांच्या हिताचे निर्णय घेण्याचा अधिकार असेल, तर भारताला का नाही?” असा सडेतोड सवाल केला होता.
भारताने स्पष्ट केले आहे की, रशियासोबतचा तेल व्यापार कोणत्याही आंतरराष्ट्रीय कायद्याचे किंवा संयुक्त राष्ट्रांच्या निर्बंधांचे उल्लंघन करत नाही. हा निर्णय केवळ देशाची ऊर्जा सुरक्षा आणि आर्थिक स्थैर्य लक्षात घेऊन घेतला आहे.
धमकीचे वास्तव आणि भारताचे सामर्थ्य
सिनेटर लिंडसे ग्रॅहम यांची भूमिका ही अमेरिकेची अधिकृत भूमिका नाही, हे लक्षात घेणे महत्त्वाचे आहे. अनेकदा असे वक्तव्य देशांतर्गत राजकारणात लोकप्रियता मिळवण्यासाठी किंवा दबावगट म्हणून केले जाते.
विश्लेषकांच्या मते, आजचा भारत १९९१ चा भारत राहिलेला नाही. G20 चे यशस्वी आयोजन, क्वाड (QUAD) आणि ब्रिक्स (BRICS) सारख्या जागतिक संघटनांमधील महत्त्वाची भूमिका आणि जगातील चौथी सर्वात मोठी अर्थव्यवस्था म्हणून भारताचे स्थान अत्यंत मजबूत आहे. त्यामुळे अशा धमक्यांना भारत बळी पडण्याची शक्यता कमी आहे. भारताने अमेरिकेसोबत संरक्षण, तंत्रज्ञान आणि स्वच्छ ऊर्जा यांसारख्या क्षेत्रात संबंध अधिक दृढ करतानाच, रशियासोबतचे आपले पारंपरिक संबंधही जपले आहेत. हेच भारताच्या स्वतंत्र आणि संतुलित परराष्ट्र धोरणाचे (‘मल्टी-अलाइनमेंट’) यश आहे.
या धमकीमुळे भारतावर दबाव वाढू शकतो, परंतु भारत आपल्या राष्ट्रीय हिताशी तडजोड करणार नाही, हेच भारताने आपल्या कृतीतून आतापर्यंत दाखवून दिले आहे.