कारचं स्टीअरिंग भारतात उजवीकडे, पण अमेरिकेत डावीकडे का? यामागे आहे शेकडो वर्षांचा रंजक इतिहास!

स्टीअरिंग भारतात उजवीकडे

मुंबई: आपण भारतात गाडी चालवताना किंवा गाडीत बसताना एक गोष्ट सहज लक्षात येते की आपल्या कारचे स्टीअरिंग उजव्या बाजूला असते. मात्र, हॉलिवूडच्या चित्रपटांमध्ये किंवा परदेशात प्रवास करताना हेच स्टीअरिंग डाव्या बाजूला असल्याचे दिसते. हा बदल केवळ डिझाइनचा भाग नाही, तर यामागे एक मोठा आणि रंजक इतिहास दडलेला आहे, जो थेट आपल्या सुरक्षिततेशी जोडलेला आहे.

यामागे केवळ सोय नाही, तर घोडेस्वार, मोठी मालवाहू वाहनं आणि अगदी नेपोलियन व हेन्री फोर्ड यांचाही संबंध आहे. जाणून घेऊया यामागचं नेमकं कारण.

जगातील सुमारे ३५% देश भारताप्रमाणे रस्त्याच्या डाव्या बाजूने (Left-Hand Traffic) गाडी चालवतात, त्यामुळे त्यांच्या गाड्यांचे स्टीअरिंग उजवीकडे असते. तर उर्वरित ६५% देश रस्त्याच्या उजव्या बाजूने (Right-Hand Traffic) गाडी चालवतात आणि त्यांच्या गाड्यांचे स्टीअरिंग डावीकडे असते. पण ही विभागणी झाली कशी?

नियमाची सुरुवात झाली घोडेस्वारीच्या काळात

शेकडो वर्षांपूर्वी, जेव्हा रस्त्यांवर गाड्यांऐवजी घोडे आणि घोडागाड्या धावत असत, तेव्हापासून या नियमांची मुळे सापडतात. बहुतांश लोक हे उजव्या हाताने काम करणारे (right-handed) असतात. त्यामुळे, घोडेस्वार किंवा योद्धे रस्त्याच्या डाव्या बाजूने चालणे पसंत करत, जेणेकरून त्यांचा उजवा हात समोरून येणाऱ्या शत्रूचा सामना करण्यासाठी मोकळा राहील. प्राचीन रोमन साम्राज्यातही डाव्या बाजूने चालण्याची प्रथा असल्याचे पुरावे सापडतात. याच प्रथेमुळे ब्रिटनमध्ये रस्त्याच्या डाव्या बाजूने चालण्याचा नियम बनला.

ब्रिटिश साम्राज्य आणि भारताचा संबंध

भारतात रस्त्याच्या डाव्या बाजूने गाडी चालवण्याचे आणि स्टीअरिंग उजवीकडे असण्याचे थेट कारण म्हणजे ब्रिटिश राजवट. ब्रिटिशांनी त्यांच्या अधिपत्याखाली असलेल्या सर्व देशांमध्ये, जसे की भारत, ऑस्ट्रेलिया, न्यूझीलंड आणि दक्षिण आफ्रिका, ‘रस्त्याच्या डाव्या बाजूने चाला’ (Keep Left) हा नियम लागू केला. १९४७ मध्ये भारत स्वतंत्र झाला, तरी वाहतुकीची हीच व्यवस्था कायम राहिली.

मग अमेरिकेत स्टीअरिंग डावीकडे का गेले?

१८ व्या शतकात अमेरिका आणि फ्रान्समध्ये मोठ्या, अनेक घोड्यांच्या मालवाहू गाड्यांचा (Teamsters) वापर वाढला. या गाड्यांना चालकासाठी वेगळी जागा नसे. चालक अनेकदा मागच्या बाजूला डावीकडच्या घोड्यावर बसायचा, जेणेकरून तो आपल्या उजव्या हाताने सर्व घोड्यांना चाबकाने नियंत्रित करू शकेल.

रस्त्याच्या मधोमध बसण्याऐवजी, समोरून येणाऱ्या वाहनांशी टक्कर होऊ नये आणि रस्त्याचा अंदाज यावा, यासाठी तो रस्त्याच्या उजव्या बाजूने गाडी चालवू लागला. हळूहळू हीच प्रथा अमेरिकेत रुढ झाली. पुढे फ्रान्समध्ये नेपोलियन बोनापार्टने युरोपातील अनेक देशांमध्ये उजव्या बाजूने चालण्याचा नियम लागू केला.

हेन्री फोर्डने लावली अंतिम मोहोर

विसाव्या शतकाच्या सुरुवातीला, जेव्हा हेन्री फोर्डने आपल्या ‘मॉडेल टी’ कारचे मोठ्या प्रमाणावर उत्पादन सुरू केले, तेव्हा त्याने अमेरिकन बाजारपेठेसाठी (जिथे उजव्या बाजूने चालण्याचा नियम होता) स्टीअरिंग व्हील डाव्या बाजूला दिले. यामागे सुरक्षिततेचे एक ठोस कारण होते.

सुरक्षिततेचा साधा नियम

चालक रस्त्याच्या ज्या बाजूने गाडी चालवत आहे, त्याच्या विरुद्ध दिशेला त्याचे बसण्याचे स्थान असावे. म्हणजेच, चालकाने नेहमी रस्त्याच्या मध्यभागी असलेल्या लेनच्या जवळ बसावे.

• भारतात (डावीकडून वाहतूक – LHT): चालक उजवीकडे बसतो, ज्यामुळे त्याला समोरून येणाऱ्या वाहतुकीचा ( oncoming traffic) आणि ओव्हरटेक करणाऱ्या वाहनांचा स्पष्ट अंदाज येतो.
• अमेरिकेत (उजवीकडून वाहतूक – RHT): चालक डावीकडे बसतो, ज्यामुळे त्याला रस्त्याच्या मधोमध येणाऱ्या गाड्या व्यवस्थित दिसतात.

थोडक्यात सांगायचे झाल्यास, तुमच्या कारचे स्टीअरिंग कोणत्या बाजूला असेल, हे तुम्ही रस्त्याच्या कोणत्या बाजूने गाडी चालवता यावर अवलंबून आहे आणि ही प्रथा शेकडो वर्षांच्या इतिहासातून, सोयीतून आणि सुरक्षिततेच्या विचारातून विकसित झाली आहे.