मुंबई- भाजप महाराष्ट्र : २०२४ च्या लोकसभा निवडणुकीत ‘४०० पार’चा नारा देऊनही महाराष्ट्रात बसलेल्या मोठ्या फटक्यानंतर, भाजपने राज्यात आक्रमक हिंदुत्वाची रणनीती स्वीकारली. या रणनीतीचा फायदा पक्षाला विधानसभा निवडणुकीत झाला आणि महायुतीने दणदणीत विजय मिळवत सत्ता स्थापन केली. मात्र, आता सत्तेत असूनही भाजप हिंदुत्वाच्या मुद्द्यावरून आपली आक्रमक भूमिका का कायम ठेवत आहे? यामागे केवळ धार्मिक ध्रुवीकरणच नाही, तर महाराष्ट्राच्या राजकारणाची सामाजिक आणि वैचारिक समीकरणे बदलण्याचा मोठा अजेंडा असल्याचे राजकीय विश्लेषक सांगतात.
लोकसभा निवडणुकीत महाविकास आघाडीने महाराष्ट्रातील ४८ पैकी ३० जागा जिंकल्या, तर भाजपला केवळ ९ जागांवर समाधान मानावे लागले. या अपयशानंतर भाजपने आपली रणनीती बदलली. हिंदुत्वाच्या मुद्द्यावरून महाविकास आघाडीला घेरण्यास सुरुवात केली आणि विधानसभा निवडणुकीत याचाच फायदा उचलला. पण आता सत्तेत आल्यानंतरही भाजपचे हिंदुत्वाचे राजकारण थांबलेले नाही. यामागे तीन प्रमुख कारणे आहेत.
१. भाजप महाराष्ट्राचा जातीय समीकरणांना शह
महाराष्ट्राचे राजकारण नेहमीच जातीय समीकरणांभोवती फिरत आले आहे. लोकसभा निवडणुकीत महाविकास आघाडीने मराठा-कुणबी, दलित आणि मुस्लिम मतांचे यशस्वी एकत्रीकरण केले. मनोज जरांगे पाटील फॅक्टरमुळे मराठवाड्यात महायुतीला मोठा फटका बसला आणि भाजपला भोपळाही फोडता आला नाही. आकडेवारीनुसार, लोकसभा निवडणुकीत ४६% दलित मते आणि ७२% मुस्लिम मते महाविकास आघाडीला मिळाली.
हाच मतांचा पॅटर्न तोडण्यासाठी भाजप ‘हिंदुत्व’ या एकाच छत्राखाली मराठा, कुणबी, ओबीसी आणि दलित समाजाला एकत्र आणण्याचा प्रयत्न करत आहे.
- ओबीसी समाज: पंतप्रधान मोदींच्या नेतृत्वात ओबीसी समाज मोठ्या प्रमाणात भाजपला पाठिंबा देत आहे.
- धनगर समाज: गोपीचंद पडळकर यांच्यासारख्या नेत्यांच्या माध्यमातून धनगर समाजात भाजप आपला प्रभाव वाढवत आहे.
- दलित समाज: राम सातपुते यांच्यासारखे नेते “मी हिंदू दलित आहे,” अशी भूमिका मांडून दलित मतदारांना आकर्षित करण्याचा प्रयत्न करत आहेत.
यामुळे, जातीय समीकरणांवर मात करण्यासाठी आणि एक मोठा ‘हिंदू व्होटबँक’ तयार करण्यासाठी भाजप हिंदुत्वाचा मुद्दा सातत्याने उचलून धरत आहे.
२. महाराष्ट्राला उत्तर भारताशी जोडण्याचा प्रयत्न
सामाजिक आणि वैचारिकदृष्ट्या महाराष्ट्र हा शाहू, फुले, आंबेडकरांच्या पुरोगामी विचारांमुळे दक्षिण भारताशी अधिक जवळचा मानला जातो. भाषा आणि सामाजिक सुधारणांच्या मुद्द्यांवर महाराष्ट्राची भूमिका अनेकदा दक्षिणेकडील राज्यांसारखी राहिली आहे. भाजपची “हिंदी-हिंदू-हिंदुस्तान” ही विचारसरणी उत्तर भारतात यशस्वी ठरली असली, तरी महाराष्ट्र आणि दक्षिण भारतात भाषेच्या मुद्द्यामुळे तिला मर्यादा येतात.
अशा परिस्थितीत, ‘हिंदी’ भाषेपेक्षा ‘हिंदू’ हा शब्द अधिक सोयीचा ठरतो. हिंदुत्वाच्या मुद्द्यावरून महाराष्ट्राला भावनिक आणि राजकीयदृष्ट्या उत्तर भारताशी जोडणे भाजपला सोपे जाते. जर महाराष्ट्राचे राजकारण दक्षिणेकडील राज्यांच्या दिशेने गेले, तर ते भविष्यात भाजपसाठी अडचणीचे ठरू शकते. त्यामुळे महाराष्ट्राचे ‘उत्तर भारतीयकरण’ करण्यासाठी हिंदुत्वाचा अजेंडा पक्षासाठी महत्त्वाचा आहे.
३. राज्याच्या राजकारणाचा मूळ बेस बदलणे
महाराष्ट्राच्या राजकारणाचा मूळ पाया हा सहकार, पुरोगामी विचार आणि सुधारणावादी राजकारण हा राहिला आहे, ज्यावर काँग्रेसने अनेक दशके राज्य केले. याउलट, भाजपची विचारसरणी उजवी आहे. देशातील हिंदुत्ववादी विचारांची मूळ संघटना असलेल्या राष्ट्रीय स्वयंसेवक संघाची (RSS) स्थापना महाराष्ट्रात झाली असली, तरी राज्यात हिंदुत्वाच्या राजकारणाला कधीच मुख्य प्रवाहाचे स्थान मिळाले नाही.
राज्यात दीर्घकाळ सत्तेत राहण्यासाठी भाजपला हा पुरोगामी राजकीय बेस बदलून त्याच्या जागी हिंदुत्वाचा बेस स्थापित करणे आवश्यक आहे. २०१४ पासून भाजपने सातत्याने आक्रमक हिंदुत्वाचा पुरस्कार केला आहे. महाविकास आघाडी सरकारच्या काळातही हनुमान चालीसा ते औरंगजेबाच्या कबरीपर्यंतच्या मुद्द्यांवरून राजकारण तापवण्यात आले. ज्या मुद्द्याच्या आधारावर पक्षाला राज्यात सत्ता मिळाली, तोच मुद्दा पुढे नेणे हे पक्षाच्या अस्तित्वासाठी आणि विस्तारासाठी आवश्यक आहे. यामुळेच, सत्तेत आल्यानंतरही भाजप महाराष्ट्रात हिंदुत्वाचे प्रयोग करत आहे.
लोकसभा निवडणुकीतील अपयशाने भाजपला महाराष्ट्रातील राजकारणाची नवी दिशा दिली आहे. विधानसभा निवडणुकीत या आक्रमक हिंदुत्वाचा फायदा झाला असला, तरी आता सत्तेत असताना हीच रणनीती पक्षाला किती यश मिळवून देईल आणि महाराष्ट्राची जनता या राजकारणाला कसा प्रतिसाद देईल, हे पाहणे महत्त्वाचे ठरणार आहे.