श्रावण महिन्यात मांसाहार का टाळला जातो? जाणून घ्या धार्मिक आणि वैज्ञानिक कारणं
मुंबई: श्रावण महिना सुरू होताच अनेक घरांमध्ये कांदा-लसूण आणि मांसाहारी पदार्थ बंद होतात. श्रावण महिना हा हिंदू धर्मात अत्यंत पवित्र मानला जातो आणि भगवान शंकराला समर्पित आहे. या काळात अनेकजण श्रद्धेने व्रत-वैकल्ये आणि उपवास करतात. पण श्रावणात मांसाहार न करण्यामागे केवळ धार्मिकच नाही, तर काही महत्त्वाची वैज्ञानिक कारणेही आहेत. चला तर मग, यामागील भूमिका सविस्तरपणे समजून घेऊया.
धार्मिक आणि आध्यात्मिक कारणे
१. भगवान शिवाप्रती भक्ती: श्रावण महिना हा भगवान शिवाच्या उपासनेसाठी विशेष मानला जातो. या महिन्यात महादेवाला प्रसन्न करण्यासाठी भक्त विविध प्रकारचे अभिषेक, पूजा-अर्चा आणि व्रत करतात. मांसाहाराला ‘तामसिक’ अन्न मानले जाते, जे शरीरात क्रोध, आळस आणि नकारात्मक ऊर्जा वाढवते. त्यामुळे आध्यात्मिक साधनेत कोणताही अडथळा येऊ नये आणि मन शुद्ध राहावे, यासाठी सात्विक आहारावर भर दिला जातो.
२. अहिंसेचे पालन: हिंदू धर्मात ‘अहिंसा परमो धर्मः’ याला मोठे महत्त्व आहे. श्रावण महिना हा निसर्गाच्या पुनरुत्पादनाचा आणि अनेक जीवांच्या प्रजननाचा काळ असतो. या काळात कोणत्याही जीवाची हत्या करणे किंवा त्याला त्रास देणे पाप मानले जाते. त्यामुळे या पवित्र महिन्यात जीवहत्येपासून दूर राहण्यासाठी मांसाहार वर्ज्य केला जातो.
३. पवित्र महिन्याचे पावित्र्य: श्रावण महिन्यातील प्रत्येक दिवस कोणत्या ना कोणत्या देवतेच्या पूजेसाठी महत्त्वाचा मानला जातो. सोमवार भगवान शंकरासाठी, मंगळवार मंगळागौरीसाठी, तर बुध आणि गुरुवार बुध आणि बृहस्पतीसाठी. तसेच नागपंचमी, नारळी पौर्णिमा (रक्षाबंधन) यांसारखे महत्त्वाचे सणही याच महिन्यात येतात. त्यामुळे महिन्याचे पावित्र्य जपण्यासाठी मांसाहार टाळला जातो.
वैज्ञानिक आणि आरोग्यविषयक कारणे
१. कमकुवत पचनशक्ती: आयुर्वेदानुसार, पावसाळ्यात (श्रावण महिना पावसाळ्यात येतो) वातावरणातील आर्द्रतेमुळे आणि सूर्यप्रकाशाच्या कमतरतेमुळे आपली पचनशक्ती (जठराग्नी) मंदावलेली असते. मांसाहारी पदार्थ पचायला जड असतात. मंदावलेल्या पचनशक्तीमुळे हे पदार्थ पचायला जास्त वेळ लागतो, ज्यामुळे अपचन, गॅस, ॲसिडिटी आणि पोटदुखीसारख्या समस्या उद्भवू शकतात.
२. संसर्गाचा धोका: पावसाळ्यात पाणीजन्य आणि इतर संसर्गजन्य आजार वाढण्याचा धोका असतो. मांसाहारी पदार्थांमध्ये जीवाणू आणि विषाणूंची वाढ वेगाने होते. दूषित पाण्यामुळे मासे आणि इतर जलचर प्राण्यांमध्येही संसर्ग होण्याची शक्यता असते. अशा प्राण्यांचे सेवन केल्यास मानवी आरोग्याला धोका निर्माण होऊ शकतो.
३. प्राण्यांचा प्रजनन काळ: श्रावण महिना हा अनेक प्राण्यांचा, विशेषतः माशांचा, प्रजननाचा काळ असतो. या काळात मासेमारी केल्यास त्यांच्या प्रजनन प्रक्रियेत अडथळा येतो आणि निसर्गाचे संतुलन बिघडते. तसेच, प्रजननाच्या काळात प्राण्यांच्या शरीरात अनेक हार्मोनल बदल होत असतात. अशावेळी त्यांचे मांस खाणे आरोग्यासाठी हानिकारक ठरू शकते.
४. सात्विक आहाराचे फायदे: श्रावणात मांसाहार सोडून फळे, भाज्या, दूध-दही आणि कडधान्ये यांसारखा सात्विक आहार घेतल्याने शरीर हलके राहते. पचनसंस्था सुधारते, रोगप्रतिकारशक्ती वाढते आणि मन शांत व प्रसन्न राहण्यास मदत होते.
थोडक्यात सांगायचे तर, श्रावण महिन्यात मांसाहार न करण्याची परंपरा ही केवळ श्रद्धेचा भाग नसून, ती आरोग्य आणि निसर्गचक्र यांच्याशी जोडलेली एक अर्थपूर्ण जीवनशैली आहे. धार्मिक आणि वैज्ञानिक दृष्टिकोनातूनही या काळात सात्विक आहार घेणे फायदेशीर ठरते.