थायलंड-कंबोडियामध्ये युद्धाचा भडका: एका प्राचीन शिवमंदिरावरून दोन देश आमनेसामने

थायलंड-कंबोडियामध्ये युद्धाचा भडका: एका प्राचीन शिवमंदिरावरून दोन देश आमनेसामने

ठळक मुद्दे:

• ११व्या शतकातील ‘प्रिह विहियर’ या प्राचीन शिवमंदिराच्या मालकी हक्कावरून थायलंड आणि कंबोडिया यांच्यात भीषण संघर्ष सुरू.
• दोन्ही देशांच्या सीमेवर झालेल्या गोळीबारात आतापर्यंत १२ जणांचा मृत्यू, मृतांमध्ये लहान मुलाचाही समावेश.
• थायलंडकडून F-16 लढाऊ विमाने सीमेवर तैनात; कंबोडियाने संयुक्त राष्ट्र सुरक्षा परिषदेकडे मागितली मदत.
• आंतरराष्ट्रीय न्यायालयाने मंदिरावर कंबोडियाचा हक्क मान्य करूनही वाद कायम; जाणून घ्या या संघर्षाची ऐतिहासिक पार्श्वभूमी.

बातमी तपशील:

आग्नेय आशियातील शांतताप्रिय देश म्हणून ओळखले जाणारे थायलंड आणि कंबोडिया यांच्यात युद्धाला तोंड फुटले आहे. गुरुवारी पहाटे दोन्ही देशांच्या सीमेवर भीषण संघर्ष सुरू झाला असून, आतापर्यंत यात १२ जणांचा बळी गेला आहे. या अनपेक्षित युद्धामागे कारण आहे एक प्राचीन हिंदू मंदिर, ज्याच्या मालकी हक्कावरून दोन्ही देशांमध्ये अनेक दशकांपासून वाद सुरू आहे.

सध्याची परिस्थिती काय आहे?

गुरुवारी पहाटे वायव्य कंबोडियाच्या ओडार मिंचे प्रांतातील सीमावर्ती भागात या संघर्षाला सुरुवात झाली. थायलंडच्या म्हणण्यानुसार, कंबोडियाच्या सैन्याने केलेल्या गोळीबारात त्यांच्या एका सैनिकासह ११ नागरिकांचा मृत्यू झाला, ज्यात एका आठ वर्षांच्या मुलाचाही समावेश आहे. या हल्ल्याला ‘युद्धाची कृती’ मानत थायलंडने एअर स्ट्राईकने प्रत्युत्तर दिले असून सीमेवर F-16 लढाऊ विमाने तैनात केली आहेत. थायलंडने आपल्या नागरिकांना तातडीने कंबोडिया सोडण्याचे आवाहन केले आहे आणि सीमेजवळील ८६ गावांमधील सुमारे ४० हजार नागरिकांना सुरक्षित स्थळी हलवले आहे.

दुसरीकडे, कंबोडियाने थायलंडवर घुसखोरीचा आरोप केला आहे. आपल्या भूभागाचे रक्षण करण्यासाठी थायलंडच्या घुसखोरांना प्रत्युत्तर दिल्याचे कंबोडियाचे म्हणणे आहे. या गंभीर परिस्थितीमुळे प्रदेशातील शांततेला धोका निर्माण झाला असून, कंबोडियाच्या पंतप्रधानांनी तातडीने संयुक्त राष्ट्र सुरक्षा परिषदेची बैठक बोलावण्याची विनंती केली आहे.

काय आहे वादाचे मूळ?

या संपूर्ण संघर्षाच्या केंद्रस्थानी ‘प्रिह विहियर’ नावाचे ११व्या शतकातील एक प्राचीन शिवमंदिर आहे. डोंगरक पर्वतरांगांमध्ये एका उंच कड्यावर वसलेले हे मंदिर थायलंड आणि कंबोडियाच्या सीमेवर आहे. हे मंदिर आणि त्याच्या आसपासचा ४.६ चौरस किलोमीटरचा परिसर दोन्ही देशांसाठी वादाचा मुद्दा ठरला आहे.

मंदिराचा गौरवशाली इतिहास

‘प्रिह विहियर’ मंदिराचे बांधकाम ११व्या शतकात खमेर साम्राज्याच्या काळात झाले. खमेर हे आग्नेय आशियातील एक बलाढ्य साम्राज्य होते, ज्यावर भारतीय हिंदू आणि बौद्ध संस्कृतीचा खोलवर प्रभाव होता. या मंदिराच्या स्थापत्यशैलीत हिंदू प्रभाव स्पष्ट दिसतो, जिथे पाच गोपुरे आणि प्रवेशद्वारासमोर नंदीची मूर्ती आहे. १५व्या शतकात खमेर साम्राज्याच्या अस्तानंतर हे मंदिर विस्मृतीत गेले.

आधुनिक काळात वादाची सुरुवात

आजच्या थायलंड आणि कंबोडियामधील ८१७ किलोमीटरची सीमा १९०७ मध्ये फ्रान्सने निश्चित केली होती, जेव्हा कंबोडियावर त्यांचे राज्य होते. या नकाशात ‘प्रिह विहियर’ मंदिर कंबोडियाच्या हद्दीत दाखवण्यात आले. १९५३ मध्ये कंबोडिया स्वतंत्र झाल्यानंतर थायलंडने या नकाशावर आक्षेप घेतला आणि तेव्हापासून या वादाला सुरुवात झाली.

आंतरराष्ट्रीय न्यायालय आणि युनेस्कोचा हस्तक्षेप

हा वाद आंतरराष्ट्रीय न्यायालयात पोहोचला, जिथे १९६२ साली न्यायालयाने निकाल दिला की ‘प्रिह विहियर’ मंदिर कंबोडियाच्या सार्वभौमत्वाखाली येते. थायलंडने हा निकाल मान्य केला, पण मंदिराच्या आसपासच्या परिसरावरील आपला दावा कायम ठेवला.

२००८ मध्ये जेव्हा कंबोडियाच्या विनंतीवरून युनेस्कोने या मंदिराला ‘जागतिक वारसा स्थळा’चा दर्जा दिला, तेव्हा हा वाद पुन्हा उफाळून आला. यानंतर दोन्ही देशांच्या सैन्यात अनेक चकमकी झाल्या. २०१३ मध्ये आंतरराष्ट्रीय न्यायालयाने पुन्हा एकदा मंदिर आणि त्याच्या सभोवतालचा परिसर कंबोडियाचाच असल्याचा निकाल दिला, परंतु थायलंडने तो पूर्णपणे मान्य केलेला नाही.

थायलंडचा दावा का?

खमेर साम्राज्याचा विस्तार आजच्या थायलंड, लाओस आणि व्हिएतनामपर्यंत होता. थायलंडमध्ये आजही खमेरकालीन अनेक मंदिरे आहेत. त्यामुळे ‘प्रिह विहियर’ मंदिर हा आपल्या सांस्कृतिक वारशाचा अविभाज्य भाग असल्याचे थायलंडचे मानणे आहे. याच सांस्कृतिक आणि राष्ट्रवादी भावनेतून थायलंड या मंदिरावर आपला हक्क सांगत आहे.

सध्या दोन्ही देशांमधील तणाव शिगेला पोहोचला असून, राजनैतिक संबंधही ताणले गेले आहेत. हा संघर्ष आता कोणते वळण घेतो आणि यावर भविष्यात काही शांततापूर्ण तोडगा निघतो का, हे पाहणे महत्त्वाचे ठरेल.